Είναι ζώο σωματώδες με μεγάλη μυϊκή δύναμη, ιδιαίτερα στο λαιμό και στα άκρα. Έχει τριγωνικό κεφάλι, κυκλικά μικρά αφτιά και μικρά μάτια. Ζει περίπου 20 με 25 χρόνια. Ζει σε δάση με
δρυς, οξιές και κωνοφόρα (πεύκα, έλατα κ.ά) της ορεινής και της ημιορεινής ζώνης. Είναι μοναχικό ζώο και κυκλοφορεί το ξημέρωμα, το σούρουπο και την νύχτα. Διαθέτει 40-42 δόντια με αναπτυγμένους τους κυνόδοντες και τους γομφιούς.
Ευκίνητη παρά τον όγκο της, μπορεί να σκαρφαλώνει σε δέντρα, καθώς και να στέκεται στα πίσω πόδια της ανιχνεύοντας καλύτερα το χώρο γύρω και τρομάζοντας με το μέγεθός της κάθε υποψήφιο εχθρό.
ΤΡΙΧΩΜΑ
Η γούνα της καφέ αρκούδας είναι μακριά πυκνή και αδιάβροχη. Το χρώμα του τριχώματος ποικίλλει στις αποχρώσεις του καφέ, ανάλογα με την ηλικία, το φύλο του ζώου, αλλά και το περιβάλλον.
ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ
Η αρκούδα έχει άριστη ακοή. Όταν τα αυτιά της σηκώνονται πάνω στο κεφάλι της, αυτό σημαίνει ότι κάτι της τραβάει την προσοχή ενώ όταν είναι κατεβασμένα προς τα πίσω, είναι σημάδι επιθετικότητας. Επίσης είναι πολύ αναπτυγμένη η αίσθηση της όσφρησης, περισσότερο και από του σκύλου. Έχει όμως λιγότερο καλή όραση. Βλέπει αρκετά καλά σε απόσταση 80 μέτρων αλλά δεν είναι ικανή να διακρίνει άνθρωπο στα 300 μέτρα.
ΥΨΟΣ
Το ύψος του ενήλικου ατόμου στον τράχηλο (η μικρή καμπούρα στην πλάτη της αρκούδας όπου αποθηκεύεται το λίπος) φτάνει τα 1,10μ., ενώ το συνολικό μήκος από την άκρη της μύτης έως την ουρά κυμαίνεται από 1,70 έως 2,20μ.
ΠΕΛΜΑΤΑ
Ο βηματισμός της είναι βαρύς και άχαρος, καθώς περπατά με όλο το πέλμα κινώντας ταυτόχρονα το μπροστινό και το πίσω πόδι κάθε πλευράς. Ανήκει δηλαδή στα πελματοβάμονα ζώα. Σε κάθε πέλμα έχει πέντε δάχτυλα με εντυπωσιακά νύχια τα οποία δεν είναι συσταλτά, δεν μπορεί δηλαδή να τα μαζέψει όπως η γάτα. Μπορεί να τρέξει με ταχύτητα 40- 50 χιλιόμετρα την ώρα.
ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Η αρκούδα είναι ζώο παμφάγο. Δείχνει όμως προτίμηση στις φυτικές τροφές, όπως καρποί δένδρων, αλλά και ρίζες, βολβοί και χόρτα, ενώ συμπληρώνει το διαιτολόγιό της με μυρμήγκια, μικρά θηλαστικά και χελώνες. Χάρη στην ισχυρή της όσφρηση μπορεί να εντοπίζει τους καρπούς του δάσους όταν είναι ώριμοι. Το μέλι είναι μία από τις αγαπημένες της τροφές. Βρίσκει πολύ εύκολα τα μελίσσια από το βόμβο των μελισσών και την έντονη μυρωδιά του μελιού. Το τρίχωμα και η σκληρή επιδερμίδα τής επιτρέπουν να αδιαφορεί για τα τσιμπήματα, αλλά στην περίπτωση που δεχτεί πολλά στο πρόσωπο καταφεύγει σε νερό, όπου ένα... μπανάκι την ανακουφίζει.
Άνοιξη
Η πιο δύσκολη περίοδος για να βρει τροφή είναι η άνοιξη, καθώς βγαίνει από το χειμέριο λήθαργο πεινασμένη και πολύ αδυνατισμένη. Έχει χάσει το ένα τρίτο του βάρους της! Οι καρποί δεν έχουν αρχίσει ακόμη να βγαίνουν, οπότε η αρκούδα στρέφεται σε άλλες τροφές, όπως ρίζες φυτών και βολβούς που την άνοιξη είναι ιδιαίτερα θρεπτικοί, καθώς είναι έτοιμοι να βλαστήσουν. Μία από τις αγαπημένες τροφές της είναι τα μυρμήγκια, που τα βρίσκει ανασηκώνοντας μεγάλες πέτρες, κάτω από τις οποίες υπάρχουν μυρμηγκοφωλιές. Συχνά όμως βρίσκει και καρπούς της προηγούμενης χρονιάς που έχουν διατηρηθεί από το κρύο του χειμώνα. Η ανεπάρκεια τροφής την οδηγεί να επιτίθεται και σε κοπάδια κατοικίδιων ζώων και μελίσσια.
Καλοκαίρι
Στις αρχές του καλοκαιριού, εμφανίζονται τα πρώτα φρούτα και η τροφή της αρκούδας γίνεται πιο πλούσια και γευστική. Δείχνει μεγάλη προτίμηση στα κεράσια αλλά τρώει επίσης βατόμουρα, σμέουρα, κορόμηλα, αγριοφράουλες κ.ά. Συχνά βέβαια επισκέπτεται και τα μελίσσια για να βρει την αγαπημένη της λιχουδιά. Συμπληρώνει την τροφή της με μυρμήγκια και χελώνες. Ακόμη, το ψάρεμα στο ποτάμι, όταν τα νερά είναι ρηχά, είναι ένας τρόπος για να συμπληρώσει την τροφή της.
Φθινόπωρο
Το φθινόπωρο καταναλώνει τον περισσότερο χρόνο στην αναζήτηση τροφής, καθώς οι καρποί είναι άφθονοι, και ετοιμάζεται για το χειμέριο λήθαργο αποθηκεύοντας λίπος. Τα βελανίδια και οι καρποί της οξιάς βοηθούν περισσότερο στη συσσώρευση του λίπους για τους δύσκολους μήνες του χειμώνα. Ακόμη τρέφεται με μήλα, κράνα, κάστανα, γκόρτσα, βατόμουρα και καρπούς αγριοτριανταφυλλιάς.
Χειμώνας
Το χειμώνα η αρκούδα πέφτει σε χειμέριο λήθαργο και αναπαύεται σε κοιλότητες βράχων και κουφάλες δέντρων. Την εποχή αυτή δεν τρέφεται σχεδόν καθόλου αλλά καταναλώνει το λίπος που είχε αποκτήσει τον προηγούμενο καιρό.
Χειμέριος λήθαργος
Από τα τέλη του φθινοπώρου μέχρι τις αρχές της άνοιξης, η αρκούδα βρίσκεται σε χειμέριο λήθαργο. Ο ύπνος αυτός είναι σημαντικός για τις αρκούδες, αφού κατά τη διάρκεια του χειμώνα δεν μπορούν να εξασφαλίσουν την τροφή τους.
Έτσι λοιπόν, πριν αρχίσουν τα πρώτα χιόνια, η αρκούδα κλείνεται στη φωλιά της (κοιλότητες βράχων, ρίζες ή κουφάλες δέντρων) και τη στρώνει με ξερά χόρτα και κλαδιά. Εκεί, τυλίγεται σαν μπάλα, με τη μύτη ανάμεσα στα πέλματά της και αποκοιμιέται. Οι θηλυκές αρκούδες κατά τη διάρκεια του χειμέριου ύπνου, γεννάνε τα μικρά τους μέσα στη φωλιά, τα οποία έχοντας το ένστικτο της επιβίωσης θηλάζουν τη μαμά αρκούδα.
Ο χειμέριος λήθαργος διαφέρει από τη γνωστή χειμέρια νάρκη που χαρακτηρίζει άλλα είδη θηλαστικών. Οι βασικότερες διαφορές είναι:
- Κατά τη χειμέρια νάρκη η θερμοκρασία του σώματος του ζώου πλησιάζει τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος (σχεδόν 0°C), οι ρυθμοί της καρδιάς και της αναπνοής μειώνονται πάρα πολύ και το ζώο ξυπνά ανά διαστήματα για να αποβάλει.
- Κατά το χειμέριο λήθαργο η θερμοκρασία του σώματος της αρκούδας ελαττώνεται κατά ένα βαθμό περίπου σε σχέση με την κανονική (38°C), οι ρυθμοί της καρδιάς και της αναπνοής δεν μειώνονται τόσο πολύ και η αρκούδα ξυπνάει πολύ εύκολα όταν ενοχληθεί στη φωλιά της. Αν συμβεί αυτό η αρκούδα δύσκολα ξαναπέφτει σε λήθαργο οπότε καταναλώνει νωρίτερα το λίπος της και δυσκολεύεται περισσότερο την άνοιξη που είναι λιγοστή η τροφή. Τέλος, πρέπει να προσθέσουμε ότι η αρκούδα είναι το μόνο ζώο που δεν αποβάλει ούρα γιατί τα ανακυκλώνει ο οργανισμός της.
Ο χειμέριος ύπνος είναι ένας ακόμα τρόπος προσαρμογής της αρκούδας στις δύσκολες συνθήκες του περιβάλλοντος όπου ζει. Είναι ο μόνος τρόπος επιβίωσης για ένα μεγαλόσωμο παμφάγο θηλαστικό κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Μια ακόμα βασική λειτουργία είναι η προστασία των αδύναμων νεογνών, εφόσον γεννιούνται μέσα στη φωλιά μέσα σε ιδανικές συνθήκες θερμοκρασίας σαν να είναι ένα είδος θερμοκοιτίδας.
Αναπαραγωγή
Η αρκούδα είναι ζώο μοναχικό. Το αρσενικό και το θηλυκό συναντιούνται μόνο κατά την περίοδο του ζευγαρώματος, από τα τέλη Μαΐου έως τα τέλη Ιουλίου. Το θηλυκό δεν γεννά κάθε χρόνο, καθώς μεσολαβούν δύο με τρία χρόνια ανάμεσα σε δύο γέννες.
Τα νεογνά - συνήθως ένα με δύο και σπανιότερα τρία - γεννιούνται τέλη Ιανουαρίου με αρχές Φεβρουαρίου μέσα στη φωλιά και ενώ το θηλυκό βρίσκεται σε χειμέριο λήθαργο. Είναι τυφλά, ζυγίζουν μόλις 350-400 γραμμάρια και εξαρτώνται από τη μητέρα τους για να διατηρήσουν τη θερμοκρασία τους. Αν η αρκούδα ενοχληθεί από τον άνθρωπο σε αυτό το στάδιο και αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη φωλιά της, τα μικρά πεθαίνουν σε διάστημα 15-20 λεπτών.
Η ανάπτυξη των νεογνών είναι ταχύτατη, χάρη στην υψηλή θρεπτική αξία του γάλακτος. Την άνοιξη, τα μικρά είναι έτοιμα να ακολουθήσουν τη μητέρα τους στο δάσος. Τα επόμενα δύο χρόνια της ζωής τους, παραμένουν κοντά της γνωρίζοντας όλους τους μηχανισμούς επιβίωσης. Μαθαίνουν να εντοπίζουν την τροφή τους, να καταναλώνουν καρπούς που έχουν διατηρηθεί από τα κρύα του χειμώνα σε περιόδους έλλειψης τροφής κ.ά. Τα μικρά εκπαιδεύονται στο να επιλέγουν το κατάλληλο μέρος για να φτιάχνουν τις φωλιές τους, τα λεγόμενα γιατάκια. Η αρκούδα έχει ισχυρή μνήμ η και μαθαίνει στα μικρά τις περιοχές με τα καλύτερα σημεία για ανεύρεση τροφής, καθώς και τα ασφαλή περάσματα.
Εξάπλωση της καφέ αρκούδας
Το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό της Ευρώπης, ένα από τα τελευταία σύμβολα της άγριας ζωής, ένα είδος που απειλείται με οριστική εξαφάνιση είναι η καφετιά αρκούδα.
Η αρκούδα εμφανίστηκε πριν από 35 εκατ. χρόνια και κατάφερε να προσαρμοστεί από την τούνδρα της Αλάσκας και τις στέπες της Ασίας έως τα δρυοδάση των μεσογειακών χωρών.
Ως τον 15ο αιώνα ζούσε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σήμερα, στην Ευρώπη η καφέ αρκούδα ζει σε κάποιες χώρες με μικρούς πληθυσμούς που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Στη Γαλλία έχουν απομείνει περίπου 10, ενώ στην Ισπανία και την Ιταλία περίπου από 50 . Θεωρείται πλέον και νομικά είδος υπό εξαφάνιση στη δυτική, την κεντρική και τη νότια Ευρώπη. Η καταστροφή των βιοτόπων της και το κυνήγι της, που απαγορεύτηκε μόλις εδώ και δύο δεκαετίες, είναι οι κύριες αιτίες της σταδιακής εξαφάνισής της από τις περισσότερες χώρες.
Στην Ελλάδα έως το 19ο αιώνα, η αρκούδα ζούσε ακόμη και στην Πελοπόννησο. Σήμερα έχει περιοριστεί κυρίως στη βόρεια Πίνδο και την κεντρική Ροδόπη . Ο πληθυσμός της υπολογίζεται σε 180 άτομα το λιγότερο και αποτελεί το νοτιότερο τμήμα του Βαλκανικού πληθυσμού αρκούδας που δεν ξεπερνά συνολικά τα 2.500-3.000 άτομα. Είναι ωστόσο από τους μεγαλύτερους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η φυσική σύνδεση των πληθυσμών της καφέ αρκούδας στη Βαλκανική θα αυξήσει τις πιθανότητες επιβίωσης του είδους και στη χώρα μας.
Απειλές - Κίνδυνοι
Οι κυριότεροι κίνδυνοι για την αρκούδα είναι:
- Ο φόνος από τον άνθρωπο, είτε επειδή προκαλεί ζημιές σε κτηνοτροφικά ζώα, μελίσσια και καλλιέργειες είτε τυχαία κατά το κυνήγι ή σκόπιμα για σύλληψη των μικρών κ.λπ.
- Η καταστροφή των βιοτόπων της (δάση οξιάς, δρυός, ελάτου, σε υψόμετρο 800- 2.000 μ.). Οι πυρκαγιές, η διάνοιξη δρόμων, η κατασκευή φραγμάτων και τεχνικών έργων και η δημιουργία τουριστικών εγκαταστάσεων καταστρέφουν τους βιότοπους της αρκούδας, προκαλώντας ενόχληση στο ζώο και περιορίζοντας τις κινήσεις του για αναπαραγωγή και ανεύρεση τροφής.
- Η διακοπή του χειμέριου λήθαργου λόγω ενόχλησης. Ο χειμέριος λήθαργος αν διακοπεί, δύσκολα ξαναρχίζει, οπότε δυσκολεύει την προσπάθεια επιβίωσης κατά τη δύσκολη λόγω έλλειψης τροφής, χειμερινή περίοδο. Επιπλέον, τα μωρά της ζουν μόνο αν η μητέρα δεν φύγει από τη φωλιά.
- Η έλλειψη γνώσης και πληροφόρησης για τα παραπάνω προβλήματα, με αποτέλεσμα να νιώθουν οι άνθρωποι την αρκούδα ως απειλή για την περιουσία και την ασφάλειά τους.
Στο μεταίχμιο της επιβίωσης
Η αρκούδα προστατεύεται από την ελληνική και κοινοτική νομοθεσία. Απαγορεύεται ο φόνος, η αιχμαλωσία , η κατοχή και η έκθεση σε δημόσια θέα της καφέ αρκούδας. Ωστόσο αυτό ελάχιστα εφαρμόζεται στην πράξη. Ένα πολύ μικρό ποσοστό των βιότοπων της αρκούδας έχουν χαρακτηριστεί εθνικοί δρυμοί ή μνημεία της φύσης, κι αυτοί όμως υπάρχουν μόνο στα χαρτιά, χωρίς να παρέχουν προστασία στο απειλούμενο είδος. Άλλωστε η επιβίωση της αρκούδας συνδέεται με την επιβίωση των δασών.
Επιπλέον, αν και το κυνήγι του ζώου απαγορεύεται από το 1969, κάθε χρόνο κάποιες αρκούδες σκοτώνονται από ασυνείδητους. Η θανάτωση από πρόθεση αποτελεί την κύρια απειλή για την επιβίωση του ελληνικού πληθυσμού της αρκούδας. Η καφέ αρκούδα χαρακτηρίζεται σαν σπάνιο και απειλούμενο είδος και συμπεριλαμβάνεται στο Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ειδών που εξέδωσε στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Διεθνούς Ενώσεως για τη Διατήρηση της Φύσης και των Φυσικών Πόρων, η Ελληνική Ζωολογική Εταιρία σε συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία.
Αρκούδα χορεύτρια
Το επάγγελμα του αρκουδιάρη ήταν συνηθισμένο παλαιότερα στην Ελλάδα, αλλά σήμερα έχει περιοριστεί σε σημαντικό βαθμό. Ωστόσο, σε άλλες χώρες των Βαλκανίων η "αρκούδα χορεύτρια" εξακολουθεί να υπάρχει. Ουσιαστικά αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αιτίες εξαφάνισης του είδους, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις οι "εκπαιδευτές" σκοτώνουν τη μητέρα για να αιχμαλωτίσουν το μικρό, με αποτέλεσμα να μειώνεται δραματικά ο αριθμός των θηλυκών ατόμων, ιδιαίτερα σημαντικά για την επιβίωση του είδους.
Η "εκπαίδευση" του ζώου αποτελεί έναν άγριο βασανισμό. Ο εκπαιδευτής-βασανιστής τρυπά το χείλος ή μύτη για να περάσει το χαλκά, σπάει τους κυνόδοντες και αφαιρεί τα νύχια του ζώου. Κατά την εκμάθηση του "χορού" το ζώο αναγκάζεται να πατάει σε πυρακτωμένες λαμαρίνες υπό τον ήχο του ντεφιού. Στην προσπάθειά του να αποφύγει το κάψιμο, το αρκουδάκι σηκώνεται στα πίσω του πόδια και βηματίζει επί τόπου. Αυτό συνεχίζεται για αρκετό διάστημα ώσπου η αρκούδα να συνδέσει τον ήχο και τον πόνο με συγκεκριμένες κινήσεις. Τα ζώα αυτά εμφανίζουν έντονα προβλήματα υγείας και οι στερεότυπες αυτές κινήσεις δύσκολα αποβάλλονται από τη συμπεριφορά τους για το υπόλοιπο της ζωής τους.
Τα ζώα που συλλέγονται από τους διάφορους εκπαιδευτές φιλοξενούνται στον Κτηνιατρικό Σταθμό, όπου τους παρέχεται η απαραίτητη κτηνιατρική περίθαλψη. Δυστυχώς, τα ζώα αυτά θα παραμείνουν στο καταφύγιο αυτό για το υπόλοιπο της ζωής τους, καθώς δεν έχουν διδαχθεί τους κανόνες επιβίωσης από τη μητέρα τους και τους είναι αδύνατο να επιβιώσουν στο φυσικό τους περιβάλλον.
Η επιβολή ποινικών κυρώσεων και οι κατασχέσεις ζώων δεν έχουν οδηγήσει στην οριστική εξάλειψη του φαινόμενου, καθώς ακόμα και σήμερα έχουν αναφερθεί "αρκουδιάρηδες". Χρειάζεται άμεση κινητοποίηση και ενεργοποίηση όλων.
Αρκούδες απ' όλο τον κόσμο
Η καφέ αρκούδα
Η καφέ αρκούδα ζει στα δάση της νότιας Ευρώπης. Στην Ελλάδα έχουν απομείνει περίπου 150 αρκούδες που ζουν στην οροσειρά της Πίνδου και της Ροδόπης.
Το ύψος της φτάνει το 1,30 μέτρα και το μήκος της τα 2,50 μέτρα. Το βάρος της μπορεί να φτάσει τα 250 κιλά. Είναι ζώο παμφάγο. Τρώει κυρίως φρούτα, βολβούς, έντομα, μικρά ερπετά, πουλιά και μικρά θηλαστικά ή ψάρια. Η διάρκεια ζωής της είναι 30 χρόνια.
Η μαύρη αρκούδα ή αρκούδα των Ιμαλαίων
Η μαύρη αρκούδα είναι από τα πιο σπάνια είδη. Ζει στα δάση της κεντρικής Ασίας, από την Περσία ως την Κίνα. Το χειμώνα το τρίχωμά της είναι μαύρο και το καλοκαίρι παίρνει καφετιά απόχρωση.
Η αρκούδα Panda
Η αρκούδα Panda ζει στα δάση της Κίνας. Είναι μεγάλο ζώο που κινδυνεύει με εξαφάνιση. Κατά τη διάρκεια της μέρας αναζητεί την τροφή του και καταναλώνει τεράστιες ποσότητες φύλλων και τρυφερών βλαστών μπαμπού. Ο μεγάλος Πάντα ή αρκούδα του παππού Δαβίδ ζει στην Κίνα και στο Θιβέτ. Το μήκος του φθάνει έως 1,80μ. και το βάρος του τα 100 κιλά. Τα αυτιά του, τα μάτια του και τα μπροστινά του πόδια από τους ώμους έως τα πέλματα είναι μαύρα. Το υπόλοιπο σώμα του είναι λευκό. Τρέφεται με βλαστούς από μπαμπού. Είναι ένα ζώο σπάνιο που ζει στην Ασία. Έγινε το σύμβολο του Παγκόσμιου οργανισμού για την συντήρηση της φύσης (WWF).
Η αρκούδα grizzly
Η αρκούδα grizzly ζει στα δάση της βόρειας Αμερικής. Είναι από τις πιό μεγαλόσωμες αρκούδες και δε διστάζει να επιτεθεί ακόμη και σε άνθρωπο. Απαντάται πιο πολύ στη Βόρειο Αμερική. Το χρώμα της είναι καστανόμαυρο ή κοκκινωπό ή ανοίγει προς το γκρίζο. Παλαιότερα ήταν πολύ διαδεδομένη σε ολόκληρο τον Καναδά και στις ΗΠΑ. Σήμερα ζει μόνο στην Σκανδιναβία, στα Πυρηναία, στα Καρπάθια, στη Σιβηρία, στα Ιμαλάϊα, στη Μικρά Ασία. Πολύ λίγες αρκούδες του είδους ζουν στις Άλπεις.
Η πολική αρκούδα
Η πολική είναι η μεγαλύτερη σε διαστάσεις αρκούδα της γης. Ζει στις περιοχές γύρω από το βόρειο πόλο και τρέφεται με μικρά θηλαστικά και ψάρια. Η πολική αρκούδα είναι η μόνη τελείως σαρκοβόρος. Η βασική της τροφή είναι οι φώκιες. Κανένα ζώο εκτός από τον άνθρωπο δεν τολμά να της επιτεθεί αλλά κι εκείνη δε διστάζει να επιτεθεί στον άνθρωπο.
Ευκίνητη παρά τον όγκο της, μπορεί να σκαρφαλώνει σε δέντρα, καθώς και να στέκεται στα πίσω πόδια της ανιχνεύοντας καλύτερα το χώρο γύρω και τρομάζοντας με το μέγεθός της κάθε υποψήφιο εχθρό.
ΤΡΙΧΩΜΑ
Η γούνα της καφέ αρκούδας είναι μακριά πυκνή και αδιάβροχη. Το χρώμα του τριχώματος ποικίλλει στις αποχρώσεις του καφέ, ανάλογα με την ηλικία, το φύλο του ζώου, αλλά και το περιβάλλον.
ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ
Η αρκούδα έχει άριστη ακοή. Όταν τα αυτιά της σηκώνονται πάνω στο κεφάλι της, αυτό σημαίνει ότι κάτι της τραβάει την προσοχή ενώ όταν είναι κατεβασμένα προς τα πίσω, είναι σημάδι επιθετικότητας. Επίσης είναι πολύ αναπτυγμένη η αίσθηση της όσφρησης, περισσότερο και από του σκύλου. Έχει όμως λιγότερο καλή όραση. Βλέπει αρκετά καλά σε απόσταση 80 μέτρων αλλά δεν είναι ικανή να διακρίνει άνθρωπο στα 300 μέτρα.
ΥΨΟΣ
Το ύψος του ενήλικου ατόμου στον τράχηλο (η μικρή καμπούρα στην πλάτη της αρκούδας όπου αποθηκεύεται το λίπος) φτάνει τα 1,10μ., ενώ το συνολικό μήκος από την άκρη της μύτης έως την ουρά κυμαίνεται από 1,70 έως 2,20μ.
ΠΕΛΜΑΤΑ
Ο βηματισμός της είναι βαρύς και άχαρος, καθώς περπατά με όλο το πέλμα κινώντας ταυτόχρονα το μπροστινό και το πίσω πόδι κάθε πλευράς. Ανήκει δηλαδή στα πελματοβάμονα ζώα. Σε κάθε πέλμα έχει πέντε δάχτυλα με εντυπωσιακά νύχια τα οποία δεν είναι συσταλτά, δεν μπορεί δηλαδή να τα μαζέψει όπως η γάτα. Μπορεί να τρέξει με ταχύτητα 40- 50 χιλιόμετρα την ώρα.
ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Η αρκούδα είναι ζώο παμφάγο. Δείχνει όμως προτίμηση στις φυτικές τροφές, όπως καρποί δένδρων, αλλά και ρίζες, βολβοί και χόρτα, ενώ συμπληρώνει το διαιτολόγιό της με μυρμήγκια, μικρά θηλαστικά και χελώνες. Χάρη στην ισχυρή της όσφρηση μπορεί να εντοπίζει τους καρπούς του δάσους όταν είναι ώριμοι. Το μέλι είναι μία από τις αγαπημένες της τροφές. Βρίσκει πολύ εύκολα τα μελίσσια από το βόμβο των μελισσών και την έντονη μυρωδιά του μελιού. Το τρίχωμα και η σκληρή επιδερμίδα τής επιτρέπουν να αδιαφορεί για τα τσιμπήματα, αλλά στην περίπτωση που δεχτεί πολλά στο πρόσωπο καταφεύγει σε νερό, όπου ένα... μπανάκι την ανακουφίζει.
Άνοιξη
Η πιο δύσκολη περίοδος για να βρει τροφή είναι η άνοιξη, καθώς βγαίνει από το χειμέριο λήθαργο πεινασμένη και πολύ αδυνατισμένη. Έχει χάσει το ένα τρίτο του βάρους της! Οι καρποί δεν έχουν αρχίσει ακόμη να βγαίνουν, οπότε η αρκούδα στρέφεται σε άλλες τροφές, όπως ρίζες φυτών και βολβούς που την άνοιξη είναι ιδιαίτερα θρεπτικοί, καθώς είναι έτοιμοι να βλαστήσουν. Μία από τις αγαπημένες τροφές της είναι τα μυρμήγκια, που τα βρίσκει ανασηκώνοντας μεγάλες πέτρες, κάτω από τις οποίες υπάρχουν μυρμηγκοφωλιές. Συχνά όμως βρίσκει και καρπούς της προηγούμενης χρονιάς που έχουν διατηρηθεί από το κρύο του χειμώνα. Η ανεπάρκεια τροφής την οδηγεί να επιτίθεται και σε κοπάδια κατοικίδιων ζώων και μελίσσια.
Καλοκαίρι
Στις αρχές του καλοκαιριού, εμφανίζονται τα πρώτα φρούτα και η τροφή της αρκούδας γίνεται πιο πλούσια και γευστική. Δείχνει μεγάλη προτίμηση στα κεράσια αλλά τρώει επίσης βατόμουρα, σμέουρα, κορόμηλα, αγριοφράουλες κ.ά. Συχνά βέβαια επισκέπτεται και τα μελίσσια για να βρει την αγαπημένη της λιχουδιά. Συμπληρώνει την τροφή της με μυρμήγκια και χελώνες. Ακόμη, το ψάρεμα στο ποτάμι, όταν τα νερά είναι ρηχά, είναι ένας τρόπος για να συμπληρώσει την τροφή της.
Φθινόπωρο
Το φθινόπωρο καταναλώνει τον περισσότερο χρόνο στην αναζήτηση τροφής, καθώς οι καρποί είναι άφθονοι, και ετοιμάζεται για το χειμέριο λήθαργο αποθηκεύοντας λίπος. Τα βελανίδια και οι καρποί της οξιάς βοηθούν περισσότερο στη συσσώρευση του λίπους για τους δύσκολους μήνες του χειμώνα. Ακόμη τρέφεται με μήλα, κράνα, κάστανα, γκόρτσα, βατόμουρα και καρπούς αγριοτριανταφυλλιάς.
Χειμώνας
Το χειμώνα η αρκούδα πέφτει σε χειμέριο λήθαργο και αναπαύεται σε κοιλότητες βράχων και κουφάλες δέντρων. Την εποχή αυτή δεν τρέφεται σχεδόν καθόλου αλλά καταναλώνει το λίπος που είχε αποκτήσει τον προηγούμενο καιρό.
Χειμέριος λήθαργος
Από τα τέλη του φθινοπώρου μέχρι τις αρχές της άνοιξης, η αρκούδα βρίσκεται σε χειμέριο λήθαργο. Ο ύπνος αυτός είναι σημαντικός για τις αρκούδες, αφού κατά τη διάρκεια του χειμώνα δεν μπορούν να εξασφαλίσουν την τροφή τους.
Έτσι λοιπόν, πριν αρχίσουν τα πρώτα χιόνια, η αρκούδα κλείνεται στη φωλιά της (κοιλότητες βράχων, ρίζες ή κουφάλες δέντρων) και τη στρώνει με ξερά χόρτα και κλαδιά. Εκεί, τυλίγεται σαν μπάλα, με τη μύτη ανάμεσα στα πέλματά της και αποκοιμιέται. Οι θηλυκές αρκούδες κατά τη διάρκεια του χειμέριου ύπνου, γεννάνε τα μικρά τους μέσα στη φωλιά, τα οποία έχοντας το ένστικτο της επιβίωσης θηλάζουν τη μαμά αρκούδα.
Ο χειμέριος λήθαργος διαφέρει από τη γνωστή χειμέρια νάρκη που χαρακτηρίζει άλλα είδη θηλαστικών. Οι βασικότερες διαφορές είναι:
- Κατά τη χειμέρια νάρκη η θερμοκρασία του σώματος του ζώου πλησιάζει τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος (σχεδόν 0°C), οι ρυθμοί της καρδιάς και της αναπνοής μειώνονται πάρα πολύ και το ζώο ξυπνά ανά διαστήματα για να αποβάλει.
- Κατά το χειμέριο λήθαργο η θερμοκρασία του σώματος της αρκούδας ελαττώνεται κατά ένα βαθμό περίπου σε σχέση με την κανονική (38°C), οι ρυθμοί της καρδιάς και της αναπνοής δεν μειώνονται τόσο πολύ και η αρκούδα ξυπνάει πολύ εύκολα όταν ενοχληθεί στη φωλιά της. Αν συμβεί αυτό η αρκούδα δύσκολα ξαναπέφτει σε λήθαργο οπότε καταναλώνει νωρίτερα το λίπος της και δυσκολεύεται περισσότερο την άνοιξη που είναι λιγοστή η τροφή. Τέλος, πρέπει να προσθέσουμε ότι η αρκούδα είναι το μόνο ζώο που δεν αποβάλει ούρα γιατί τα ανακυκλώνει ο οργανισμός της.
Ο χειμέριος ύπνος είναι ένας ακόμα τρόπος προσαρμογής της αρκούδας στις δύσκολες συνθήκες του περιβάλλοντος όπου ζει. Είναι ο μόνος τρόπος επιβίωσης για ένα μεγαλόσωμο παμφάγο θηλαστικό κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Μια ακόμα βασική λειτουργία είναι η προστασία των αδύναμων νεογνών, εφόσον γεννιούνται μέσα στη φωλιά μέσα σε ιδανικές συνθήκες θερμοκρασίας σαν να είναι ένα είδος θερμοκοιτίδας.
Αναπαραγωγή
Η αρκούδα είναι ζώο μοναχικό. Το αρσενικό και το θηλυκό συναντιούνται μόνο κατά την περίοδο του ζευγαρώματος, από τα τέλη Μαΐου έως τα τέλη Ιουλίου. Το θηλυκό δεν γεννά κάθε χρόνο, καθώς μεσολαβούν δύο με τρία χρόνια ανάμεσα σε δύο γέννες.
Τα νεογνά - συνήθως ένα με δύο και σπανιότερα τρία - γεννιούνται τέλη Ιανουαρίου με αρχές Φεβρουαρίου μέσα στη φωλιά και ενώ το θηλυκό βρίσκεται σε χειμέριο λήθαργο. Είναι τυφλά, ζυγίζουν μόλις 350-400 γραμμάρια και εξαρτώνται από τη μητέρα τους για να διατηρήσουν τη θερμοκρασία τους. Αν η αρκούδα ενοχληθεί από τον άνθρωπο σε αυτό το στάδιο και αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη φωλιά της, τα μικρά πεθαίνουν σε διάστημα 15-20 λεπτών.
Η ανάπτυξη των νεογνών είναι ταχύτατη, χάρη στην υψηλή θρεπτική αξία του γάλακτος. Την άνοιξη, τα μικρά είναι έτοιμα να ακολουθήσουν τη μητέρα τους στο δάσος. Τα επόμενα δύο χρόνια της ζωής τους, παραμένουν κοντά της γνωρίζοντας όλους τους μηχανισμούς επιβίωσης. Μαθαίνουν να εντοπίζουν την τροφή τους, να καταναλώνουν καρπούς που έχουν διατηρηθεί από τα κρύα του χειμώνα σε περιόδους έλλειψης τροφής κ.ά. Τα μικρά εκπαιδεύονται στο να επιλέγουν το κατάλληλο μέρος για να φτιάχνουν τις φωλιές τους, τα λεγόμενα γιατάκια. Η αρκούδα έχει ισχυρή μνήμ η και μαθαίνει στα μικρά τις περιοχές με τα καλύτερα σημεία για ανεύρεση τροφής, καθώς και τα ασφαλή περάσματα.
Εξάπλωση της καφέ αρκούδας
Το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό της Ευρώπης, ένα από τα τελευταία σύμβολα της άγριας ζωής, ένα είδος που απειλείται με οριστική εξαφάνιση είναι η καφετιά αρκούδα.
Η αρκούδα εμφανίστηκε πριν από 35 εκατ. χρόνια και κατάφερε να προσαρμοστεί από την τούνδρα της Αλάσκας και τις στέπες της Ασίας έως τα δρυοδάση των μεσογειακών χωρών.
Ως τον 15ο αιώνα ζούσε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σήμερα, στην Ευρώπη η καφέ αρκούδα ζει σε κάποιες χώρες με μικρούς πληθυσμούς που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Στη Γαλλία έχουν απομείνει περίπου 10, ενώ στην Ισπανία και την Ιταλία περίπου από 50 . Θεωρείται πλέον και νομικά είδος υπό εξαφάνιση στη δυτική, την κεντρική και τη νότια Ευρώπη. Η καταστροφή των βιοτόπων της και το κυνήγι της, που απαγορεύτηκε μόλις εδώ και δύο δεκαετίες, είναι οι κύριες αιτίες της σταδιακής εξαφάνισής της από τις περισσότερες χώρες.
Στην Ελλάδα έως το 19ο αιώνα, η αρκούδα ζούσε ακόμη και στην Πελοπόννησο. Σήμερα έχει περιοριστεί κυρίως στη βόρεια Πίνδο και την κεντρική Ροδόπη . Ο πληθυσμός της υπολογίζεται σε 180 άτομα το λιγότερο και αποτελεί το νοτιότερο τμήμα του Βαλκανικού πληθυσμού αρκούδας που δεν ξεπερνά συνολικά τα 2.500-3.000 άτομα. Είναι ωστόσο από τους μεγαλύτερους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η φυσική σύνδεση των πληθυσμών της καφέ αρκούδας στη Βαλκανική θα αυξήσει τις πιθανότητες επιβίωσης του είδους και στη χώρα μας.
Απειλές - Κίνδυνοι
Οι κυριότεροι κίνδυνοι για την αρκούδα είναι:
- Ο φόνος από τον άνθρωπο, είτε επειδή προκαλεί ζημιές σε κτηνοτροφικά ζώα, μελίσσια και καλλιέργειες είτε τυχαία κατά το κυνήγι ή σκόπιμα για σύλληψη των μικρών κ.λπ.
- Η καταστροφή των βιοτόπων της (δάση οξιάς, δρυός, ελάτου, σε υψόμετρο 800- 2.000 μ.). Οι πυρκαγιές, η διάνοιξη δρόμων, η κατασκευή φραγμάτων και τεχνικών έργων και η δημιουργία τουριστικών εγκαταστάσεων καταστρέφουν τους βιότοπους της αρκούδας, προκαλώντας ενόχληση στο ζώο και περιορίζοντας τις κινήσεις του για αναπαραγωγή και ανεύρεση τροφής.
- Η διακοπή του χειμέριου λήθαργου λόγω ενόχλησης. Ο χειμέριος λήθαργος αν διακοπεί, δύσκολα ξαναρχίζει, οπότε δυσκολεύει την προσπάθεια επιβίωσης κατά τη δύσκολη λόγω έλλειψης τροφής, χειμερινή περίοδο. Επιπλέον, τα μωρά της ζουν μόνο αν η μητέρα δεν φύγει από τη φωλιά.
- Η έλλειψη γνώσης και πληροφόρησης για τα παραπάνω προβλήματα, με αποτέλεσμα να νιώθουν οι άνθρωποι την αρκούδα ως απειλή για την περιουσία και την ασφάλειά τους.
Στο μεταίχμιο της επιβίωσης
Η αρκούδα προστατεύεται από την ελληνική και κοινοτική νομοθεσία. Απαγορεύεται ο φόνος, η αιχμαλωσία , η κατοχή και η έκθεση σε δημόσια θέα της καφέ αρκούδας. Ωστόσο αυτό ελάχιστα εφαρμόζεται στην πράξη. Ένα πολύ μικρό ποσοστό των βιότοπων της αρκούδας έχουν χαρακτηριστεί εθνικοί δρυμοί ή μνημεία της φύσης, κι αυτοί όμως υπάρχουν μόνο στα χαρτιά, χωρίς να παρέχουν προστασία στο απειλούμενο είδος. Άλλωστε η επιβίωση της αρκούδας συνδέεται με την επιβίωση των δασών.
Επιπλέον, αν και το κυνήγι του ζώου απαγορεύεται από το 1969, κάθε χρόνο κάποιες αρκούδες σκοτώνονται από ασυνείδητους. Η θανάτωση από πρόθεση αποτελεί την κύρια απειλή για την επιβίωση του ελληνικού πληθυσμού της αρκούδας. Η καφέ αρκούδα χαρακτηρίζεται σαν σπάνιο και απειλούμενο είδος και συμπεριλαμβάνεται στο Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ειδών που εξέδωσε στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Διεθνούς Ενώσεως για τη Διατήρηση της Φύσης και των Φυσικών Πόρων, η Ελληνική Ζωολογική Εταιρία σε συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία.
Αρκούδα χορεύτρια
Το επάγγελμα του αρκουδιάρη ήταν συνηθισμένο παλαιότερα στην Ελλάδα, αλλά σήμερα έχει περιοριστεί σε σημαντικό βαθμό. Ωστόσο, σε άλλες χώρες των Βαλκανίων η "αρκούδα χορεύτρια" εξακολουθεί να υπάρχει. Ουσιαστικά αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αιτίες εξαφάνισης του είδους, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις οι "εκπαιδευτές" σκοτώνουν τη μητέρα για να αιχμαλωτίσουν το μικρό, με αποτέλεσμα να μειώνεται δραματικά ο αριθμός των θηλυκών ατόμων, ιδιαίτερα σημαντικά για την επιβίωση του είδους.
Η "εκπαίδευση" του ζώου αποτελεί έναν άγριο βασανισμό. Ο εκπαιδευτής-βασανιστής τρυπά το χείλος ή μύτη για να περάσει το χαλκά, σπάει τους κυνόδοντες και αφαιρεί τα νύχια του ζώου. Κατά την εκμάθηση του "χορού" το ζώο αναγκάζεται να πατάει σε πυρακτωμένες λαμαρίνες υπό τον ήχο του ντεφιού. Στην προσπάθειά του να αποφύγει το κάψιμο, το αρκουδάκι σηκώνεται στα πίσω του πόδια και βηματίζει επί τόπου. Αυτό συνεχίζεται για αρκετό διάστημα ώσπου η αρκούδα να συνδέσει τον ήχο και τον πόνο με συγκεκριμένες κινήσεις. Τα ζώα αυτά εμφανίζουν έντονα προβλήματα υγείας και οι στερεότυπες αυτές κινήσεις δύσκολα αποβάλλονται από τη συμπεριφορά τους για το υπόλοιπο της ζωής τους.
Τα ζώα που συλλέγονται από τους διάφορους εκπαιδευτές φιλοξενούνται στον Κτηνιατρικό Σταθμό, όπου τους παρέχεται η απαραίτητη κτηνιατρική περίθαλψη. Δυστυχώς, τα ζώα αυτά θα παραμείνουν στο καταφύγιο αυτό για το υπόλοιπο της ζωής τους, καθώς δεν έχουν διδαχθεί τους κανόνες επιβίωσης από τη μητέρα τους και τους είναι αδύνατο να επιβιώσουν στο φυσικό τους περιβάλλον.
Η επιβολή ποινικών κυρώσεων και οι κατασχέσεις ζώων δεν έχουν οδηγήσει στην οριστική εξάλειψη του φαινόμενου, καθώς ακόμα και σήμερα έχουν αναφερθεί "αρκουδιάρηδες". Χρειάζεται άμεση κινητοποίηση και ενεργοποίηση όλων.
Αρκούδες απ' όλο τον κόσμο
Η καφέ αρκούδα
Η καφέ αρκούδα ζει στα δάση της νότιας Ευρώπης. Στην Ελλάδα έχουν απομείνει περίπου 150 αρκούδες που ζουν στην οροσειρά της Πίνδου και της Ροδόπης.
Το ύψος της φτάνει το 1,30 μέτρα και το μήκος της τα 2,50 μέτρα. Το βάρος της μπορεί να φτάσει τα 250 κιλά. Είναι ζώο παμφάγο. Τρώει κυρίως φρούτα, βολβούς, έντομα, μικρά ερπετά, πουλιά και μικρά θηλαστικά ή ψάρια. Η διάρκεια ζωής της είναι 30 χρόνια.
Η μαύρη αρκούδα ή αρκούδα των Ιμαλαίων
Η μαύρη αρκούδα είναι από τα πιο σπάνια είδη. Ζει στα δάση της κεντρικής Ασίας, από την Περσία ως την Κίνα. Το χειμώνα το τρίχωμά της είναι μαύρο και το καλοκαίρι παίρνει καφετιά απόχρωση.
Η αρκούδα Panda
Η αρκούδα Panda ζει στα δάση της Κίνας. Είναι μεγάλο ζώο που κινδυνεύει με εξαφάνιση. Κατά τη διάρκεια της μέρας αναζητεί την τροφή του και καταναλώνει τεράστιες ποσότητες φύλλων και τρυφερών βλαστών μπαμπού. Ο μεγάλος Πάντα ή αρκούδα του παππού Δαβίδ ζει στην Κίνα και στο Θιβέτ. Το μήκος του φθάνει έως 1,80μ. και το βάρος του τα 100 κιλά. Τα αυτιά του, τα μάτια του και τα μπροστινά του πόδια από τους ώμους έως τα πέλματα είναι μαύρα. Το υπόλοιπο σώμα του είναι λευκό. Τρέφεται με βλαστούς από μπαμπού. Είναι ένα ζώο σπάνιο που ζει στην Ασία. Έγινε το σύμβολο του Παγκόσμιου οργανισμού για την συντήρηση της φύσης (WWF).
Η αρκούδα grizzly
Η αρκούδα grizzly ζει στα δάση της βόρειας Αμερικής. Είναι από τις πιό μεγαλόσωμες αρκούδες και δε διστάζει να επιτεθεί ακόμη και σε άνθρωπο. Απαντάται πιο πολύ στη Βόρειο Αμερική. Το χρώμα της είναι καστανόμαυρο ή κοκκινωπό ή ανοίγει προς το γκρίζο. Παλαιότερα ήταν πολύ διαδεδομένη σε ολόκληρο τον Καναδά και στις ΗΠΑ. Σήμερα ζει μόνο στην Σκανδιναβία, στα Πυρηναία, στα Καρπάθια, στη Σιβηρία, στα Ιμαλάϊα, στη Μικρά Ασία. Πολύ λίγες αρκούδες του είδους ζουν στις Άλπεις.
Η πολική αρκούδα
Η πολική είναι η μεγαλύτερη σε διαστάσεις αρκούδα της γης. Ζει στις περιοχές γύρω από το βόρειο πόλο και τρέφεται με μικρά θηλαστικά και ψάρια. Η πολική αρκούδα είναι η μόνη τελείως σαρκοβόρος. Η βασική της τροφή είναι οι φώκιες. Κανένα ζώο εκτός από τον άνθρωπο δεν τολμά να της επιτεθεί αλλά κι εκείνη δε διστάζει να επιτεθεί στον άνθρωπο.
(πηγή:http://zwakia.blogspot.com)
